Α. Υφιστάμενο Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξίας, Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης των ΑΠΕ. Το θέμα του Χωροταξικού Σχεδιασμού των AΠΕ στην χώρα μας έχει έως σήμερα επιλυθεί με την υπ’άρ. 49828/12.11.2008 απόφαση της Επιτροπής Συντονισμού της Κυβερνητικής πολιτικής στον τομέα του Χωροταξικού Σχεδιασμού και της Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ Β΄2464/3.12.2008) με την οποία επικυρώθηκε το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ (εφεξής ΕΠΧΣΑΑ) καθώς και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (εφεξής ΣΜΕΠΕ) με στόχο την γεωγραφική κατανομή της εξελισσόμενης διείσδυσης των ΑΠΕ δια της αποτύπωσης της εφαρμογής όλου του νομοθετικού πλαισίου που επιτρέπει την χωροθέτηση εγκαταστάσεων ενεργειακών έργων.
Ωστόσο κατ’ ουδένα τρόπο δεν δύναται να θεωρηθεί ότι διαλαμβάνει συνολικά το θέμα της ενέργειας της Χώρας. Ένα χωροταξικό σχέδιο για τις ΑΠΕ οφείλει να μην αντιμετωπίζει αποσπασματικά τις ΑΠΕ ως μια περιβαλλοντική παρέμβαση αλλά αντίθετα να θεωρεί τις ΑΠΕ ως ένα μέρος του ενεργειακού σχεδιασμού, διαλαμβάνοντας όλα τα δεδομένα παραγωγής ενέργειας και επί της συνολικής εικόνας του ενεργειακού μείγματος να προχωρεί σε ρύθμιση κανόνων χωροταξίας. Εξάλλου, από την σύνθεση των μεθοδολογικών κριτηρίων και των κανόνων που υιοθετούνται στα ανωτέρω κανονιστικά κείμενα, σκιαγραφείται ο χαρακτήρας του ισχύοντος έως σήμερα ΕΠΧΣΑΑ: ο νομοθέτης περιφρούρησε την έννοια της διατήρησης του φυσικού κεφαλαίου αλλά δεν επιχείρησε το 2008 να την συνδυάσει με α) το πρόβλημα του ενεργειακού εφοδιασμού της Χώρας συνολικά και β) την συνδυαστική αντιμετώπιση της ανάπτυξης των ΑΠΕ μέσα από αφενός την διερεύνηση της συνολικής φέρουσας ικανότητας των χωροθετούμενων περιοχών σε συνδυασμό αφετέρου με τις ενεργειακές ανάγκες κάθε χωροθετούμενης περιοχής σε συνάρτηση με τον συντελεστή φόρτισης κάθε τεχνολογίας ΑΠΕ.
Β. Η ανάγκη ολιστικής προσέγγισης όπως ενισχύεται και από τον πρόσφατα ψηφισμένο Νόμο 4685/2020.
Στις 5 Μαΐου 2020 ψηφίστηκε από την Βουλή ο Νόμος 4685/2020 «Περί Εκσυγχρονισμού Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας - ενσωμάτωση στην ελληνική Νομοθεσία των Οδηγιών 20188/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις». Ο νέος νόμος καινοτομώντας τα μέγιστα δημιουργεί ένα νέο νομοθετικό περιβάλλον τόσο σε ό,τι αφορά την αδειοδότηση (ενεργειακή και περιβαλλοντική) επιχειρώντας μηχανισμούς απλούστευσης των διαδικασιών (άρθρα 1-25) ενώ δεν παραλείπει να πλαισιώσει την διαχείριση των προστατευομένων ζωνών με την θεσμοθέτηση της οργάνωσης και λειτουργίας του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Πλέον αυτού στα άρθρα 26-55 ορίζει τις ζώνες εντός προστατευομένων περιοχών, τα σχετικά με τους δασικούς χάρτες και τις οικιστικές πυκνώσεις.
Από την προηγηθείσα σύντομη παρουσίαση των ανωτέρω αξόνων του νέου Νόμου αναδεικνύεται η σπουδή και η φροντίδα του Νομοθέτη να καλύψει συνολικά το φάσμα του περιβάλλοντος - ενέργειας - διαχείρισης φυσικών πόρων - διαχείρισης αποβλήτων με την υποκείμενη αντίληψη ότι οι έννοιες αυτές αποτελούν τις ιδιαίτερες εκφάνσεις ενός και μοναδικού ερωτήματος: πως θα βελτιστοποιηθεί η διαχείριση των φυσικών πόρων ώστε να επιτευχθούν ταυτόχρονα δύο στόχοι: η σταδιακή απολιγνιτοποίηση του ενεργειακού μείγματος και η προστασία του περιβάλλοντος.
Στο πλαίσιο αυτό, στο άρθρο 13 παρ. 1 περί περιορισμών χωροθέτησης σταθμών ΑΠΕ του Νόμου προβλέπεται όσον αφορά το ειδικό θέμα της χωροθέτησης των χερσαίων αιολικών σταθμών ότι:
«1.Όσον αφορά στους χερσαίους αιολικούς σταθμούς δεν επιτρέπεται:
(α) Η απόσταση μεταξύ ανεμογεννητριών του ίδιου σταθμού που χωροθετούνται στο ίδιο πολύγωνο, να είναι μεγαλύτερη από 5*D.
(β) Η απόσταση μεταξύ ανεμογεννητριών να είναι μικρότερη από 2,5*D, υπό την επιφύλαξη των διατάξεων του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Α.Π.Ε..
Για τα παραπάνω ως D θεωρείται η μεγαλύτερη διάμετρος των γειτονικών ανεμογεννητριών.
(γ) Τα όρια του πολυγώνου να εκτείνονται σε απόσταση μεγαλύτερη από 3,5*D από τις θέσεις των ανεμογεννητριών».
Επίσης στο άρθρο 15 παρ. 2 προβλέπεται:
«Ειδικά για αιολικούς σταθμούς, σε περίπτωση υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας, ο Φορέας Αδειοδότησης απευθύνεται στον οικείο ΟΤΑ για τη διερεύνηση της δυνατότητας υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας εγκατάστασης Α/Γ στον ΟΤΑ αυτόν, όπως αυτό προβλέπεται στο Ειδικό Πλαίσιο Χωρικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ…»
Ο Νομοθέτης, εν προκειμένω, ορίζει τον κανόνα δικαίου και δη με απόλυτα συγκεκριμένο τρόπο χρησιμοποιώντας αριθμητικό προσδιορισμό των αποστάσεων των ανεμογεννητριών αλλά πάντα υπό την επιφύλαξη των οριζομένων σχετικά στο ΕΠΣΧΑΑ ως ισχύει σήμερα. Δηλαδή ο Νομοθέτης εστιάζοντας αποκλειστικά σε μια και μόνο τεχνολογία ΑΠΕ ρυθμίζει αποσπασματικά ένα συγκεκριμένο θέμα. Περαιτέρω στην διάταξη του άρθρου 15.2 αναφέρεται στην φέρουσα ικανότητα συγκεκριμένου ΟΤΑ προκειμένου να επιλυθεί το θέμα του επιτρεπτού της υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας του ΟΤΑ παραπέμποντας πάλι στο ΕΠΣΧΑΑ.
Γ. Ο εθνικός ενεργειακός σχεδιασμός και η φέρουσα ικανότητα των χωροθετούμενων περιοχών.
Δεν χρήζει περαιτέρω αναλύσεως το γεγονός ότι αφής οι ΑΠΕ εισέβαλλαν δυναμικά στον ενεργειακό χάρτη του πλανήτη, η χωροθέτησή τους οφείλει να στοχεύει ώστε να λειτουργεί αποτελεσματικά υπέρ της προστασίας καθολικά του περιβάλλοντος και όχι μόνο ως προς τους αποφευγόμενους ρύπους αντιμετωπιζόμενες δηλαδή αποκλειστικά ως τεχνολογίες αντικατάστασης των πηγών παραγωγής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα (λόγω της μείωσης αερίων ρύπων). Επιπλέον οφείλει να στοχεύει σε εκείνη την χωροθέτηση η οποία θα συναρτάται α) με το γεωγραφικό ανάγλυφο, β) τους φυσικούς πόρους και γ) τις ενεργειακές ανάγκες εκάστης περιοχής διαμορφώνοντας έτσι το ΕΠΣΧΑΑ ώστε να διαλαμβάνει την έννοια της φέρουσας ικανότητας συνολικά και όχι μόνο ως προς την προάσπιση των περιβαλλοντικών δεικτών των αερίων ρύπων.
Μια τέτοια θεώρηση θα αντιμετωπίζει τον ενεργειακό εφοδιασμό με ενιαίο τρόπο και εντεταγμένο στο ευρύτερο θέμα του χωροταξικού σχεδιασμού διασφαλίζοντας ότι οι ρυθμίσεις για την ενσωμάτωση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ έχουν προέλθει από την σύνθεση όλων των περιβαλλοντικών παραμέτρων αλλά ταυτόχρονα λαμβάνει υπόψιν και τις ενεργειακές ανάγκες της περιοχής. Η κατεύθυνση αυτή προαπαιτεί ένα επαναπροσδιορισμό της εννοίας της φέρουσας ικανότητας κατά τρόπο ώστε αυτή να καθορίζεται από τον συνυπολογισμό των εξής παραμέτρων:
1. Από τις ενεργειακές ανάγκες εκάστης περιφέρειας.
2. Από τα γεωφυσικά χαρακτηριστικά σε παραγωγή ΑΠΕ: περιοχές με υψηλό υδροηλεκτρικό δυναμικό δεν χρειάζεται να ανατρέξουν σε εγκαταστάσεις αιολικών πάρα μόνο για επικουρικούς ενεργειακούς λόγους.
3. Από τον συντελεστή φόρτισης των τεχνολογιών ΑΠΕ : Λαμβανομένου υπόψιν του συντελεστή φόρτισης κάθε τεχνολογίας ΑΠΕ θα προτείνει την κατώτατη και την μεγίστη ισχύ εκάστης τεχνολογίας ΑΠΕ ώστε να καλύπτονται στον μέγιστο βαθμό οι ενεργειακές ανάγκες της συγκεκριμένης περιφέρειας και πάντως να καλύπτονται οι ποσοστώσεις όπως προκύπτουν από τις εθνικές δεσμεύσεις για παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ.
Υπό τις προτεινόμενες συνθήκες ενεργειακού σχεδιασμού, αξιοποιούνται τα γεωφυσικά αλλά και πληθυσμιακά χαρακτηριστικά εκάστης περιφέρειας δια της αναπτύξεως εκείνων των τεχνολογικών ΑΠΕ που προσιδιάζουν στο γεωφυσικό ενεργειακό ανάγλυφο εκάστης περιοχής σεβόμενος ταυτόχρονα τις προυφιστάμενες χρήσεις γης όπως προβλέπονται στο ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο.
Από τις ανωτέρω παρατηρήσεις προκύπτει η ανάγκη το ΕΠΧΣΑΑ να ρυθμίζει τους γενικούς κανόνες χωροθέτησης των ΑΠΕ σε εναρμόνιση με το Γενικό Χωροταξικό Πλαίσιο αλλά και την ΣΜΕΠΕ. Ωστόσο το ΕΠΣΧΑΑ οφείλει επιπλέον να αναμορφωθεί προς την κατεύθυνση εκείνη η οποία θα του προσδώσει τα χαρακτηριστικά που απαιτούνται ώστε ο νέος Νόμος 4685/2020 να εφαρμόζεται εντός ενός ευρύτερου χωροταξικού περιβάλλοντος όπου η ανάγκη κατοχύρωσης υψηλού βαθμού ενεργειακής ασφάλειας από ΑΠΕ κεντροποιείται και ταυτόχρονα προσεγγίζει έτι περαιτέρω την απαίτηση της αειφόρου ανάπτυξης.
*Λίγα λόγια για την Δρ. Ευγενία Τζαννίνη, Δικηγόρο,
«Η Ευγενία Τζαννίνη, είναι Δικηγόρος Παρ' Αρείω Πάγω με Διδακτορικό στο θέμα: «Η διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό σύστημα της Ελλάδας και η Αρχή της Αειφορίας» στο ΕΜΠ. Ως Διδάκτωρ, εξειδικεύεται στην ενεργειακή και περιβαλλοντική νομοθεσία, για την οποία διδάσκει σε προγράμματα των ΕΜΠ , ΠΑΔΑ, και ΔΙΠΑΕ.